پرخوري در كودكان آسيب‌هاي جدي را مي‌تواند ايجاد كند. اين موضوع در كنار كم‌تحركي ايجاد شده كه ناشي از زندگي شهرنشيني است، چاقي و اضافه وزن را براي آنها به همراه خواهد داشت. تا جايي كه بسياري از خانواده‌ها در پي رفع اين مشكل، رو به انجام راهكارهاي درست و غلط مي‌آورند.
پرخوري در كودكان چه دلايلي دارد؟
پرخوري در كودكان اغلب با پا به سن رشد گذاشتن آنها آغاز مي‌شود. اين موضوع مي‌تواند با هوس‌هاي غذايي همراه باشد. اما دلايل متعددي براي اين اختلال وجود دارد كه در ادامه بيان خواهيم كرد.
پرخوري ناشي از استرس در كودكان
كودكان حالات مختلفي را از خود بروز مي‌دهند كه گاهي ممكن است ناشي از استرس در آنها باشد. پرخوري در كودكان نيز مي‌تواند ناشي از يك ضربه روحي يا شرايط استرسي ايجاد شود. با اين وجود رفته رفته افزايش وزن نيز براي كودك ايجاد مي‌شود كه اين موضوع سلامت كودك را تا حد بالايي تحت تاثير قرار خواهد داد.
مواجهه با پرخوري در زمان تكامل رشد كودك
كودك در سنين رشد ممكن است بيش از پيش دچار گرسنگي شود. اين موضوع ناشي از نياز بدن به مواد مغذي و ويتاميني است كه بايد براي تكميل رشد دريافت شوند. به همين دليل مي‌تواند كودك را تا پايان سنين رشد درگير كند. با اينكه اين حالت طبيعي است اما نياز به كنترل در موارد غيرضروري دارد.
الگوبرداري كودك
گاهي پرخوري در كودكان ناشي از الگوبرداري از اطرافيان است. اطرافياني مانند دوستان جديد در مدرسه، محيط بازي، حتي خانواده و آشنايان مي‌توانند به شكل ناخواسته الگوي غذايي را در اختيار كودكان قرار دهند. اين موضوع مي‌تواند الگوي نادرست را در اختيار كودك قرار دهد. به ويژه مصرف غذاهاي چرب و شيرين كه ميل كودك را نسبت به غذاهاي سالم كم مي‌كنند، بر اثر اين علت وارد روند تغذيه‌اي كودك مي‌شوند.
پرخوري نشانه است نه مشكل
اگر فرزندتان انتظار دارد هربار كه وارد اتاقش مي‌شويد يا صدايش مي‌زنيد، با يك ظرف پر از خوراكي‌هاي خوشمزه در انتظارش باشيد، يا اگر از صبح كه چشم‌هايش را باز مي‌كند تا وقت خواب سرش داخل يخچال است و دهانش به‌قول معروف مي‌جنبد، يعني شما با يك كودك پرخور طرف هستيد كه بايد تا قبل از اينكه اين پرخوري كار دست خودش و شما دهد، فكري به حال اين قضيه بكنيد. بچه‌هاي سيري‌ناپذير معمولا براي غذا ناراحتي و بي‌تابي مي‌كنند و اگر كمي ديرتر غذا بخورند، آرامش خودشان را از دست مي‌دهند.
اما آيا پرخوري به‌خودي خود مشكلي است كه شما بايد دنبال راه‌حل آن بگرديد؟ اگر تابه‌حال اين‌طور فكر مي‌كرديد، 100 درصد در اشتباه بوده‌ايد. پرخوري نشانه وجود يك مشكل در كودك شماست كه مي‌تواند ريشه جسمي يا رواني داشته باشد. بنابراين تا زماني كه علت سيري‌ناپذيري كودك مشخص نشده، شما هم براي درمان پرخوري او راه به‌جايي نخواهيد برد.
اشتهاي بيش از حد و غيرطبيعي فرزند شما ممكن است ناشي از استرس و مواجهه دائمي با موقعيت‌هاي هيجاني باشد. پس اگر جو خانه‌تان متشنج است يا زيادي كودك را تحت فشار قرار مي‌دهيد، نبايد از پرخوري او آنقدرها هم متعجب شويد. كم‌رويي و خجالتي بودن، گوشه‌گيري و محروميت از مهر و محبت پدر و مادر هم مي‌تواند شكم كودك را سيري‌ناپذير كند. در اين حالت كودك به خوردن پناه مي‌برد و از اين روش به‌عنوان يك مكانيسم دفاعي استفاده مي‌كند. البته فقط شرايط روحي و رواني نيست كه معده كودك شما را مثل يك كيسه بزرگ كش مي‌آورد برخي بيماري‌ها و وضعيت‌هاي فيزيولوژيك هم هستند كه اين شرايط را رقم مي‌زنند. اختلال غده تيروئيد يكي از شايع‌ترين علت‌هاي تغيير در اشتها و وزن در كودكان و بزرگسالان است كه البته تشخيص آن نياز به معاينات پزشكي دارد.
اين بار كه پرخوري دختر يا پسر كوچك‌تان كفر شما را درآورد، به‌جاي عصباني شدن و فرياد زدن يا محروم كردن او بد نيست به الگوي غذاخوردن او توجه كنيد. آيا كودك از روي عادت، تقليد يا بي‌حوصلگي سر يخچال مي‌رود و كابينت‌ها را براي پيدا كردن يك خوراكي خوشمزه زير و رو مي‌كند يا با اين روش مي‌خواهد توجه شما را جلب كند؟ فعاليتش زياد است و بيشتر گرسنه مي‌شود تا اشتهاي سيري‌ناپذيرش با مجموعه‌اي از علائم جسماني ديگر از جمله اختلالات خواب همراه شده؟ پيدا كردن علت دقيق پرخوري اولين قدم براي درمان آن است.
پيشگيري مهم‌تر از درمان
پرخوري اگر تبديل به عادتي پايدار شود مي‌تواند سلامت جسمي كودك را به خطر بيندازد. شايد داشتن يك بچه «تپل مپل» آرزوي برخي پدرها و مادرها باشد اما چند كيلو اضافه وزن در دوران كودكي ريسك ابتلا به برخي بيماري‌ها از جمله ديابت نوع دو، بيماريهاي قلبي و عروقي و ... را افزايش مي‌دهد. بنابراين اينجا هم مثل هر مشكل و بيماري ديگري، پيشگيري بر درمان مقدم است. اگر نمي‌خواهيد فرزندي پرخور داشته باشيد بايد پيش از هر كاري اطلاعات خودتان را در مورد ميزان انرژي و مواد مغذي مورد نياز كودك بر حسب جنس، سن و فعاليت بدني او تكميل كنيد. اين مسئله زماني اهميت پيدا مي‌كند كه بدانيد سرعت رشد در سنين مختلف براي دخترها و پسرها متفاوت است. بنابراين گاهي ما بزرگترها هستيم كه با ديكته كردن يك برنامه غذايي خاص و پرحجم در زماني كه رشد فرزندمان به‌طور طبيعي كند شده، زمينه پرخوري او را فراهم مي‌كنيم.
به جاي دهان، دست‌هايش را مشغول كند
همانطور كه پيش از اين اشاره شد پرخوري كودك در بعضي موارد نشانه بي‌حوصلگي و بيكاري است. در واقع او براي اينكه خودش را سرگرم كند به يك پاكت چيپس پناه مي‌برد، يك شيريني از سر ميز بر مي‌دارد يا با يك قاشق به جان بستني‌‌هاي داخل فريزر مي‌افتد تا با جويدن اين خوراكي‌ها چند دقيقه‌اي سرگرم شود. اگر شما بتوانيد راهي براي مشغول نگه‌داشتن منطقي و هدفمند دست و فكر دختر يا پسر كوچك‌تان پيدا كنيد، خود‌به‌خود عادت پرخوري هم از سرش خواهد پريد.
بعد از خوردن غذا، زماني كه مطمئنيد كودك‌تان سير شده، انجام يك فعاليت خاص يا يك بازي جديد را به او پيشنهاد كنيد البته براي پيدا كردن بازي مورد علاقه او بايد كمي زحمت بكشيد و حوزه‌هاي دوست‌داشتني‌اش را كشف كنيد. اين‌طوري كوچولوها متوجه مي‌شوند كه لذت‌هاي ديگري هم در زندگي هست كه كمي بيشتر از يك متر با يخچال فاصله دارند!
خوراكي جايزه نيست
يكي از دلايل پرخوري كودك دريافت جايزه‌هاي جويدني و قورت‌دادني است! اين رفتار والدين، كودك را شرطي مي‌كند و او هرگز ياد نمي‌گيرد كه غذا فقط براي رفع نياز بدن و گرسنگي است. اگر اين رفتار قبل از 5 سالگي انجام شود، به‌سرعت رنگ عادت به خود مي‌گيرد. آن وقت مجبوريد براي انداختن عادت پرخوري از سر كودك هفت‌خوان رستم را طي كنيد. اوضاع زماني خراب‌تر مي‌شود كه اين جايزه‌ها را از بين خوراكي‌هاي ناسالم يا همان «هله‌هوله‌ها» انتخاب مي‌كنيد. اگر فكر مي‌كنيد جايزه دادن آجيل به جاي پفك، يا ميوه به جاي شكلات انتخاب بهتري است، باز هم در اشتباهيد، چون حتي اگر جايزه از بين خوراكي‌هاي سالم انتخاب شود باز هم كودك را دچار عادت مضر پرخوري مي‌كند. پس غذا و ميان وعده را تنها به زماني موكول كنيد كه او واقعا «گرسنه» بوده و وقت غذا خوردن رسيده باشد. تكليف جايزه چه مي‌شود؟ خب كمي خلاقيت داشته باشيد و دختر و پسر كوچك‌تان را با يك كاردستي، يك نقاشي، يا پيشنهاد يك بازي تازه تشويق كنيد.
غذا هم جا و مكاني دارد
يكي از علل شايع پرخوري در كودكان اين است كه گاهي والدين براي رسيدن به امور شخصي خود يا از سر باز كردن كودك، در هر موقعيت و مكاني فرزندشان را با غذا سرگرم مي‌كنند. اگر مي‌خواهيد اشتهاي دختر يا پسرتان را كنترل كنيد و مانع از چاق شدن بيش از حد او شويد، غذا خوردن را تنها به آشپزخانه يا ميز ناهارخوري منحصر كنيد و مدت زمان خاصي را براي اين كار در نظر بگيريد. خوراكي خوردن موقع تماشاي تلويزيون را محدود كنيد چون وقتي فكر كودك مشغول شود، متوجه نمي‌شود چقدر خورده است. در ضمن به فرزندتان بياموزيد كه از بشقابي كه برايش آماده كرده‌ايد غذا بخورد و مستقيما سرش را داخل يخچال نكند. نصب يك علامت ورود ممنوع روي در يخچال مي‌تواند در اين راه به شما كمك كند.
كانال ارتباطي بزنيد
وقتي شما فرزندتان را فقط و فقط به خاطر خوردن غذا، پاك كردن ته بشقاب، نوشيدن تمام شير داخل ليوان و ... تشويق كنيد به سرعت او را تبديل به كودكي پرخور خواهيد كرد. او تا زماني كه نفهمد غير از خوردن يا به اصطلاح درست‌تر پرخوري كردن، روشهاي ديگري هم براي جلب توجه وجود دارد، از اين عادت دست خواهد كشيد. سعي كنيد ارتباط ميان‌تان را تقويت كنيد و كارهاي روزانه او از قبيل نقاشي‌‌هايي كه مي‌كشد، لباس‌هايي كه انتخاب مي‌كند يا كمك كوچكي كه به ديگران مي‌كند را نيز از نظر دور نداريد.
3 اشتباهي كه كودك را پرخورتر مي‌كند
گاهي والدين آنقدر از رفتارهاي كودك مستاصل شده‌اند كه روشهاي تربيتي‌شان نه‌تنها باعث از بين رفتن عادت پرخوري نمي‌شود بلكه اوضاع را وخيم‌تر هم مي‌كند. يكي از اشتباهات رايج پدرها و مادرها تسليم شدن زودهنگام در برابر خواسته‌هاي غذايي كودك است. وقتي فرزند شما مي‌خواهد بعد از خوردن يك ناهار مفصل و يك ظرف دسر، چندتا شكلات هم بخورد، به معناي آن نيست كه او به غذاي بيشتري «نياز» دارد. پس جلوي او بايستيد اما از بمباران احساسي و دادن احساس گناه جدا خودداري كنيد. ناراحتي شما از پرخوري كودك در ذهن او تبديل به احساس ناخواستني بودن مي‌شود و اينجاست كه همه تلاش شما نتيجه معكوس مي‌دهد و او بيشتر به غذا پناه مي‌برد. چون خوردن فعاليت لذت‌بخشي است كه آرامش مي‌كند و باعث مي‌شود ناتواني خود در كنترل اشتهايش را فراموش كند.
يكي ديگر از اشتباهاتي كه معمولا مادرها يا مادربزرگ‌ها مرتكب مي‌شوند خوراكي دادن به بچه‌ها براي جبران و تسكين ناراحتي‌هاي‌شان است. اين مسئله باعث مي‌شود كودك درباره مفهوم غذا خوردن نتيجه اشتباهي بگيرد و تلاشي براي كنترل اشتهاي سيري‌ناپذير خود نكند.
مسخره يا شرمنده كردن كودك در ميان جمع هم يكي ديگر از روشهاي نادرستي است كه متاسفانه خيلي از والدين براي درمان پرخوري كودك به آن پناه مي‌برند. اين روش نه‌تنها كمكي به شما نمي‌كند بلكه باعث مي‌شود فرزندتان به پنهان كاري روي بياورد و در نتيجه افت اعتماد به‌نفس، خشم و افسردگي ناشي از اين رفتار پدر و مادر، نظم رواني خود را از دست بدهد.
تشخيص پرخوري در كودكان
معمولا براي تشخيص پرخوري در كودكان بايد علائم آنرا شناخت و بررسي كرد. اين موضوع را بايد خانوده‌ها با دقت بيشتري توجه و بررسي كنند و در صورت مشاهده آنها رو به درمان توسط متخصصين آورند.
- عدم توانايي در كنترل اشتها
- استرس و تنش بيشتر
- بالا رفتن غير عادي وزن
- نارضايتي از وعده‌هاي غذايي
- دائم ميل به غذا داشتن و دائم در حال غذا خوردن بودن كودك
- احساس گناه از پرخوري
- نگهداري از خوراكي‌ها و برخي از مواد غذايي به صورت پنهاني براي وعده‌هاي دلخواه
- مصرف غذاي بيش از حد
چه عوارضي پرخوري در كودكان به همراه دارد؟
واضح‌ترين عوارض پرخوري در كودكان ايجاد مي‌كند چاقي و به هم خوردن تناسب اندام آنها است. اما اين مورد تمام آسيبي نيست كه وجود دارد. عوارض جدي از جمله موارد زير اغلب كودك پرخور را تهديد مي‌كنند:
- افزايش خطر احتمال ابتلا به ديابت
- مبتلا شدن به بيماريهاي قلبي و عروقي
- افزايش كلسترول خون
- افزايش احتمال ابتلا به انواع سرطان
- ابتلا به اختلالات گوارشي
- ابتلا به آسم و حتي آپنه خواب
- جمع‌گريزي و به مرور ابتلا به افسردگي
- افزايش فشار خون
چگونه مي توان خشم در كودكان را كنترل كرد؟